Vertrouw op je eigen lichaam

hartslag

“Trauma is geen psychologisch, maar in de eerste plaats een biologisch verschijnsel. Door de taal van ons lichaam te leren spreken kunnen we ons lichaam helpen zichzelf te genezen”, aldus Dr. Peter A. Levine, grondlegger van de traumatherapie Somatic Experiencing®. Ook in Nederland wordt de therapie gegeven, onder andere door Lucas van Gool in Amersfoort. Zijn voorgeschiedenis is een lichtend voorbeeld van de werking van de behandelmethode en biedt anderen hoop op een betere toekomst. Inzicht en geloof in de kracht van het eigen lichaam staan daarbij centraal.

In 1995 had Lucas van Gool zijn eerste militaire uitzending naar Bosnië erop zitten. Het ultieme was voor hem in de krijgsmacht haalbaar gebleken: leiding geven aan een eenheid in oorlogsgebied. Maar veel plezier bracht het hem niet. De waargenomen oorlogstaferelen spookten door zijn hoofd. Toen hij voor een tweede keer werd uitgezonden konden alleen zware fysieke inspanning en alcohol de herinneringen onderdrukken. En nog altijd ging Lucas dóór. Sterker nog: bij thuiskomst werd hij uitverkoren om op de hogere krijgsschool een studie te volgen die hem uiteindelijk in het generaalspak zou moeten doen belanden. Na drie weken meldde hij zijn partner: “Ik word nog liever postbode dan dat ik met deze flauwekul verder ga”. Vooral het toneelspel en het onverbeterlijke carrièrejagen stonden hem steeds tegen. Maar gevoelig voor de sociale druk ging Lucas wederom dóór. Totdat hij ook thuis zijn frustraties begon te botvieren en zijn partner ingreep. Op 1 september 1999 meldde Lucas, de gedoodverfde generaal, zich ziek. “Het was alsof ik mijn doodvonnis tekende. Ik was zo verbonden met dat pak, dat ik me een leven zonder niet eens kon voorstellen.”

Ontlading

Een maand zit Lucas thuis als hij tot het definitieve besef komt: ik ga niet meer terug naar het leger. Het is voor hem het beginpunt van de reis naar binnen. Hij gaat mediteren en volgt spirituele cursussen en workshops. Maar omdat het begrip posttraumatische stressstoornis (PTSS) nog nauwelijks bekend is, wordt hij ook gedwongen een reïntegratietraject te volgen. Een officier van de hogere krijgsschool… Die kon toch niet opeens ‘uitgeschakeld’ zijn? Lucas houdt echter voet bij stuk en reist af naar een OSHO-centrum in Denemarken om zijn innerlijke kern verder te verkennen. Het gaat niet meer over ‘iets’ worden, maar over zichzelf zijn. Hij ontdekt via ademwerk dat zijn biologisch systeem muurvast zit en via innerlijk kind werk komt hij erachter dat hij als militair zijn vaders droom is gaan leven. Dan komt het onderwerp trauma ter sprake. Lucas: “Ik vroeg onze lerares of ze ook met oorlogstrauma’s werkte. Toen ze bevestigend antwoordde begon mijn hele lijf te schudden en te trillen. Die ontlading maakte diepe indruk op me en deed me beseffen dat de ervaringen zich in mijn lichaam verankerd hadden. Wilde ik verder met mijn leven, dan moest ik eerst het anker lichten. Met andere woorden: dan moest ik de lichamelijke component van mijn trauma aanpakken. Alles wat ik leerde was zo waardevol dat ik het graag wilde delen met mensen. Uiteindelijk mondde dat uit in de oprichting van mijn eigen praktijk voor lichaamsgerichte training: Life Force Fitness. Ik leer anderen één te zijn met zichzelf, hun lichaam en ‘ja’ te zeggen tegen het leven. Alhoewel ik het beste van de verschillende therapieën waar ik mee in aanraking ben gekomen combineer, vormt Somatic Experiencing® (SE) momenteel de rode draad in wat ik doe.”

Vecht-vlucht respons

Dr. Peter A. Levine, neuropsycholoog en grondlegger van SE, baseerde zijn theorie over traumaverwerking op zijn observaties van dieren in het wild. Hij vroeg zich af waarom dieren zelden getraumatiseerd raken, terwijl ze toch regelmatig oog in oog met de dood staan. Hij nam het volgende waar: na een bedreigende situatie trilt de huid, maken dieren vreugdesprongetjes of halen ze andere capriolen uit. Instinctief weten ze hoe zij de intense energie, die vrijkomt bij overlevingsgedrag, moeten reguleren en ontladen. Lucas: “Mensen zijn net als dieren in het wild. Ook wij zijn uitgerust met de vecht/vlucht en bevriezings- mechanismen die in werking treden bij bedreigende situaties. Maar het rationele deel van onze hersenen zit een optimale werking van deze natuurlijke, lichaamseigen respons nogal eens in de weg. We willen ons groot houden, de controle bewaren of slaan juist door. Wat zeggen we tegen iemand die na een ongeluk staat te trillen op z’n benen? ‘Doe maar rustig aan’. Terwijl het zou moeten zijn: ‘Schud maar en laat de emoties komen’. Het gevolg is dat een volledige ontlading niet optreedt en het zenuwstelsel, dat een belangrijke functie vervult bij de vecht/vlucht respons, over- of onderbelast raakt. Bij overbelasting schiet men snel in de stress, is men onrustig, vaak boos of manisch. Onderbelasting uit zich in een lethargische of vlakke houding en zelfs depressie. Ook kunnen allerlei lichamelijke klachten ontstaan. Ze zijn voor de reguliere wetenschap vaak ‘vaag’ en moeilijk te bestrijden, maar daarom niet minder storend voor degene die er mee te maken heeft. In plaats van deze symptomen als signaalfunctie van het lichaam te zien, gaan we ze onderdrukken met drank, pillen of andere middelen.”

Verschillende trauma’s

Hoe gaat een SE Practitioner bij de behandeling van een cliënt te werk en bij welke klachten biedt SE uitkomst? Lucas: “Het gaat om mensen die last hebben van posttraumatische stress symptomen. Denk aan angst, paniek, onrust, slapeloosheid, depressie en dissociatie en/of lichamelijke klachten als maagproblemen, hoofdpijn, eczeem en RSI. Vaak zijn ze uitbehandeld in het reguliere circuit en omdat hun klachten niet vallen binnen de nauwe definities van PTSS worden ze niet als traumaslachtoffers her- en erkend. Onder een trauma versta ik iedere gebeurtenis die destijds te onverwacht, te snel of te groot was om er op dat moment adequaat op te kunnen reageren. Het zenuwstelsel raakt overweldigd. Trauma’s zijn in twee categorieën te onderscheiden: schocktrauma’s en ontwikkelingstrauma’s. Bij een schocktrauma gaat het bijvoorbeeld om verkrachtingen, ongelukken, operaties, oorlogssituaties of valpartijen. Een ontwikkelingstrauma ontstaat op het moment dat gevoelens of emoties niet geuit worden vanwege sociale druk of andere externe omstandigheden. Een kind met een scherpe intuïtie dat door de omgeving de stempel wijsneus meekrijgt en daardoor niet zichzelf kan zijn. Of een kind dat te maken krijgt met een liefdeloze opvoeding of verwaarlozing in de vroege jeugd. Omdat SE direct werkt met de lichamelijke sensaties, is het voor de behandeling trouwens niet per se nodig dat men weet wat de traumatische gebeurtenis was. Als een cliënt binnenkomt, geef ik hem of haar eerst altijd even de tijd om te wennen aan het gezelschap en de omgeving. We bekijken samen hoe we ten opzichte van elkaar willen gaan zitten, want zelfs dergelijke zaken kunnen energetisch van invloed zijn op iemands gemoedstoestand. Daarna zet ik over het algemeen het theoretisch kader neer: hoe werkt het lichaam? Op die manier probeer ik duidelijk te maken dat datgene wat de cliënt ervaart of voelt geen teken van gekte is, maar een biologische respons op een overweldigende situatie.”

Resources

Volgens Lucas vormen de traumaverschijnselen het beste evenwicht dat het lichaam op dat moment kan creëren met de lading die is blijven hangen na een ingrijpende ervaring. Het trauma zit dus niet in het hoofd of in de psyche, maar in het lichaam zelf. Lucas: “Je lijf staat permanent op de vecht-vlucht respons en wacht op afronding, zodat je weer kan terugkeren naar de continuïteit van je zelf. Ondertussen dissocieer je je van de plek waar het trauma zich lichamelijk vastgezet heeft. Die plek bevindt zich bijvoorbeeld bij maag, nek, schouders of borst. Ik probeer cliënten duidelijk te maken dat het trauma slechts lokaal verankerd is en dat er genoeg andere plekken in het lichaam te vinden zijn waar zich positieve energievoorraden bevinden, de zogenaamde resources. Je kunt de gebieden opzoeken waar je je veilig voelt, maar tegelijkertijd ook het getraumatiseerde lichaamsdeel aandacht geven. Door dat te doen merk je dat de lading zich als vanzelf ontlaadt. Op dat moment ben je klaar om een volgende stap in het verwerkingsproces te doen. Een voorbeeld. Iemand lijdt aan slapeloosheid. Telkens als de slaap opkomt, slaat het systeem op tilt met als gevolg dat de persoon in kwestie weer klaarwakker is. Vervolgens komen de gedachten: ‘Oh help, ik kan niet slapen. Als ik niet kan slapen, kan ik niet werken. Als ik niet kan werken, word ik ontslagen. Als ik word ontslagen kan ik de huur niet meer betalen’, enzovoorts. Voor je het weet ben je geheel overgenomen door angstgevoelens die inmiddels van de oorspronkelijke aanleiding ontkoppeld lijken. De kunst is om de ervaring hanteerbaar te maken, zodat ie integreerbaar is. Dat doe je door onderdeel voor onderdeel te behandelen. De cliënt geeft daarbij de grenzen aan van wat hij op dat moment aankan.”

Lichaam vertrouwen

SE maakt de cliënt bewust van het feit dat hij over interne hulpbronnen beschikt die het verwerkingsproces ondersteunen. Voorbeelden daarvan zijn gevoel voor humor, creativiteit, intelligentie of fysieke kracht. Soms is het zenuwsysteem zó overbelast dat alleen externe hulpbronnen als vrienden, familie, fijne plekken of positieve herinneringen nog houvast bieden. De SE Practitioner probeert stap voor stap de getraumatiseerde persoon zich thuis te laten voelen in zijn eigen lichaam, zodat de externe hulpbronnen op een gegeven moment overbodig zijn. Lucas beschouwt deze handelswijze, het beginnen vanuit een veilige basis, als groot voordeel ten opzichte van andere therapieën. Maar hij ziet meer pluspunten: “Naast het feit dat de cliënt zijn eigen grenzen kan aangeven zodat hij kan zijn met wat is, hoef je bij SE niet eindeloos te graven naar de oorzaak van een trauma. Het gaat erom inzicht te geven in de biologische zelfregulatie van het lichaam. Daardoor raken cliënten vertrouwd met lichamelijke sensaties als hartkloppingen, zweterige handen, tintelingen en versnelde ademhaling. Hoe meer men daaraan went, hoe sneller de angst verdwijnt. Pas op het moment dat de cliënt zijn eigen lichaam weer vertrouwt, ontstaat er ruimte om zich verder te ontwikkelen. Herbeleving van een gebeurtenis is daarbij niet nodig, eerder ongewenst. Want door continue herbeleving slijt de angst er over het algemeen alleen maar dieper in. Daar waar cognitieve gedragstherapeuten hoogstens op twee niveaus werkzaam zijn, is SE een psychosomatische methode die emotioneel, cognitief en gevoelsmatig (felt sense) inwerkt op de cliënt. De positieve resultaten die worden behaald, zijn daarom snel voel- en zichtbaar en beklijven op een diep niveau.”

Iedere SE Practitioner legt zijn persoonlijke accenten in de therapie. Bij Lucas mogen cliënten ervan uitgaan dat ook een spirituele component ter sprake komt: “Als je jezelf kunt ervaren als een authentieke ziel die op aarde is om te leren en het leven ten volle te leven, dan is iedere overweldigende ervaring ook een kans op een doorbraak. Het lichaam is in mijn visie daarbij een voertuig dat je op ieder gewenst moment in contact kan brengen met bewustzijn. Het spreekt de subtiele taal van de ziel. Leer ‘m verstaan en het leven strekt zich als een zonnige weide vol mooie bloemen voor je uit. Laat het plukken dan maar beginnen!”

Somatic Experiencing Nederland

Officieel SE Practitioner worden gaat niet zomaar. Daarvoor dien je een driejarige opleiding te volgen bij Somatic Experiencing Nederland, de koepelvereniging van SE’ers. In Nederland zijn inmiddels meer dan tien Practitioners werkzaam.

 

Tekst: Niels Brummelman